آرتروز یا آرتریت یکی از شایع ترین بیماری های التهاب مفاصل است. آرتروز یک ناتوانی جسمی است که در اثر از بین رفتن غضروف مفصلی بوجود می آید و هر مفصلی را در بدن می‌تواند درگیر کند. مفاصلی که متأثر از وزن بدن هستند و باید بار و وزن بیشتری از وزن بدن را تحمل کنند مثل مفاصل زانو، ران و ستون فقرات بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز قرار دارند و در این بین درمان زانو‌درد با فیزیوتراپی یکی از پر تقاضا‌ترین درمان‌ها در افراد مسن است.
آرتروز بنا به دلایلی که تاکنون مشخص نشده است سالانه میلیون ها نفربه آن مبتلا می شوند. تحقیقات نشان می‌دهد سنین بالای ۴۰ سال و غالبأ خانم‌ها بیشتر از آقایان مبتلا به آرتروز هستند. این بیماری که با گذشت زمان روند بدتری پیدا می کند، هنوز درمان قطعی آن مشخص نشده است. همچنین در ناهنجاری‌های مادرزادی، ورزشکاران حرفه‌ای مثل بسکتبالیست ها و فوتبالیست ها که مدام در معرض آسیب قرار دارند شایع است. البته صدمات غیر ورزشی مثل تصادفات رانند‌گی هم زمینه را برای ایجاد آرتروز مهیا می‌کند.
از آنجایی که آرتروز زانو به دلیل وزن افراد در بالا و پایین رفتن از شیب و پله ها با درد بسیار زیادی توأم است، بیماران ترغیب به کاهش درد زانو با فیزیوتراپی هستند. غالبأ بعد از ام‌آرآی و آرتروسکوپی با توصیه پزشک معالج به فیزیوتراپیست ارجاع داده می‌شوند و با ورزش‌های فیزیوتراپی زانو‌درد ناشی از این بیماری تقلیل می‌یابد اما درمان نمی‌شود. متأسفانه این بیماری با گذشت زمان حالت پیش روند‌گی دارد و هنوز درمان قطعی آن یافت نشده است.
خوب است بدانیم درد ناشی از آرتروز با وزن افراد رابطه ی مستقیمی دارد. یعنی هر چه وزن بیشتر باشد، مفاصل بزرگ بدن درد بیشتری را تحمل می‌کند. درواقع چاقی، خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می‌دهد. حتی در مواردی چاقی احتمال بروز آرتروز در دست‌ها می‌شود. در چنین مواردی دیده می‌شود که بیماران ترغیب به کاهش درد زانو با فیزیوتراپی هستند تا به راحتی بتوانند از شیب یا پله‌ها بالا و پایین بروند یا به کمک فیزیوتراپی به تسکین درد دست‌ها بپردازند.
علائم و نشانه‌های آرتروز زانو به صورت غیر قابل پیش‌بینی نوسان دارد و از نظر شدت و ضعف بسیار متفاوت است. آرتروز در شرایطی ممکن است با علائمی مانند موارد ذیل نمایان شود:
براثر تجمع مایع مفصلی اضافی بوجود آمده است و با کم‌ترین تحریک، درد می‌گیرد.
یک علامت معمول است به طوری که شخص هنگام حرکت دادن مفصل بعد از یک استراحت نسبتأ طولانی درد خواهد داشت. ممکن است در بعضی از افرادی که مبتلا به آرتروز زانو هستند دیده باشید وقتی که از خواب بیدار می‌شوند دامنه حرکتی آن‌ها محدود شده و به سختی می‌توانند راه بروند اما بعد از یک مدت کوتاه نیم ساعتی کم کم راه رفتن شان عادی می‌شود یا پس از نشستن طولانی پشت میز، رانند‌گی کوتاه مدت یا بعد از ورزش رخ می‌دهد.
کاهش انعطاف پذیری در بیماران مبتلا به آرتروز زانو بیشتر دیده می‌شود که با حرکت دردناک مفصل یا خشکی و درد، هنگام بلند شدن از روی صندلی نشان داده می‌شود.
حتمأ باید به پزشک مراجعه شود.
تمامی علائمی از ناراحتی که در بالا ذکر شد درصورتی که پزشک صلاح بداند بعد از معاینه فیزیکی و عکسبرداری جهت کاهش درد زانو با فیزیوتراپی، توصیه‌هایی به بیماران ارائه می‌شود.
– خالی کردن زانو
می‌تواند در اثر ضعف ساق پا و عدم ثبات مفصل زانو باشد.
– آب و هوا
گاهی اوقات تغییرات آب و هوایی درد زانو را تشدید می‌کند، خصوصأ هوای مرطوب و نواحی کم فشار. این حالت به خاطر حساسیت ریشه‌های عصبی در کپسول مفصلی باشند که به تغییر فشار جوی حساس هستند.
– سطح فعالیت بدنی
در یک دوره ای ممکن است علائم آرتروز زانو کم باشد و در دوره ی دیگر درد شدید وجود داشته باشد. البته همه مواردی که ذکر شد با مراجعه به پزشک معالج در شرایطی که سطح آسیب از عمق زیادی برخوردار نباشد، به درمان زانو درد با فیزیوتراپی توصیه می‌شود.
در اکثر موارد، آرتروز زانو به مرور زمان شکل پرانتزی به خود می‌گیرد. برخی از دلایل آرتروز می‌تواند در اثر موارد ذیل باشد:
-آسیب دیدگی قدیمی
آسیبی که شخص مدت‌ها پیش دیده
-فشار وارده بر زانو
فشار بسیار زیادی که به دفعات بر زانو ها وارد می شود، مشاغلی که شخص مجبور است به مدت طولانی بر روی صندلی بنشیند و بی تحرکی پا‌ها می‌تواند منجر به آرتروز شود.
– شکستگی های قبلی
شکستگی های قبلی زانو، کشید‌گی و پار‌گی لیگامنت‌ها که منجر به تحلیل بافت غضروفی شده است.
-عوامل ژنیتیکی
اشخاصی که نسبت به دیگران مستعد ابتلا ی آرتروز زانو هستند.
– اضافه وزن
اگر تنها ۵ کیلو اضافه وزن داشنه باشید، انرژی که با هرگام روی زانوها وارد می‌شود ۱۵ تا ۳۰ کیلو افزایش می‌یابد. بنابراین بالا رفتن سن همان‌طور که اشاره شد در خانم‌ها شایع‌تر است.
– بیماری‌های مفصلی
همان‌طور که اشاره شد آرتروز زانو یک بیماری پیش‌رونده است و با‌گذشت زمان، عضلات اطراف زانو ضعیف می‌شود و امکان درمان قطعی وجود ندارد. اما به کمک برخی از روشهای درمانی مانند مصرف دارو، تزریق به مفصل، ورزش های فیزیوتراپی زانو و استفاده از بریس‌های مخصوص زانو می‌توان بیماری را کنترل کرد.
همان‌طور که گفته شد زانو بزرگ‌ترین مفصل بدن به شمار می‌رود و وقتی دچار ناتوانی در عملکرد می‌شود، از اصلی‌ترین کارکرد خود یعنی خم و راست شدن زانو عاجز شده و متحمل درد شدیدی در تحمل وزن بدن می‌شود. بنابراین افرادی که دارای اضافه وزن هستند به دلیل رژیم غذایی نا‌مناسب، فست فود ها و مصرف کم لبنیات دچار کمبود ویتامبن D در بدن و در نهایت باعث تغییر شکل زانوها می‌شوند. بنابراین توجه به فعالیت‌های بدنی و ورزش موجب تقویت عضلات اطراف مفاصل شده و ثبات مفصل افزایش پیدا می‌کند.
توجه به فعالیت‌های بدنی حین ورزش از ضروریات است چرا که با استفاده نادرست از وسایل ورزشی مانند تردمیل‌های بدون ضربه‌گیر در سرعت‌های بالا، دوچرخه سواری بدون آموزش طریقه درست پا زدن، از جمله عوامل دیگری است که باعث ایجاد ناراحتی در زانوها می‌شود بنابراین پزشکان توصیه می‌کنند قبل از ورزش حتمأ بدن گرم شود و بعد ورزش کنید.
در صورتی که ورزش توأم با درد زانو باشد و پزشک اطمینان حاصل کند که علائم درد مرتبط با مفصل کشکک زانو است استفاده از نوار کشکک زانو، کفش قالب‌دار (ارتوزپا) درمان دستی (ماساژ و سوزن خشک)، بنابراین کاهش درد کشکک زانو با فیزیوتراپی تجویز می‌شود.
هر فردی با توجه به شدت درد و آسیبی که دیده است، درمان متناسب با بیماری از سوی فیزیوتراپی دریافت می‌کند. مدیریت فعالیت شخص بیمار زمانی به خوبی انجام می‌شود که فرد نسبت به بیماری خود آگاه باشد و آموزش لازم در زمینه بیماری مورد نظر را دیده باشد. پس بهتر می‌تواند شرایط و عوامل مؤثر در بیماری خود را درک کند و از طریق توانبخشی به طور فعال حرکات فیزیوتراپی زانو را در منزل انجام دهد. بنابراین پیشنهاد می‌شود فرد مقابل آیینه و تحت نظر افراد متخصص به انجام درست تمرینات بپردازد. از جمله ی این تمرینات کنترل و هماهنگی عصبی_ عضلانی، تقویت عضله بدن_ شکم، عضلات ساق پا و در صورتی که سفتی عضلات تشخیص داده شود تمرینات کششی به‌خصوص تمرینات مربوط به ساق پا می‌تواند مفید باشد. بنابراین آنچه که فیزیوتراپیست در مورد ورزش و تمرینات، متناسب با نوع درد و آسیب بدنی تجویز می نماید در جهت کاهش درد زانو با فیزیوتراپی بسیار حائز اهمیت است.
روش‌هایی که برای درمان زانو به کمک فیزیوتراپی انجام می‌شود در بهبود عملکرد زانو بسیار مؤثر است از جمله:
تحریک الکتریکی: استفاده از جریان برق خفیف برای درمان زانو
لیزردرمانی: لیزر سرد یا کم توان در التیام بخشی به بافت های نرم، شکستگی استخوان بسیار مؤثر است و موجب تسکین درد می‌شود.
اولتراسوند تراپی: قبل از انجام حرکات اصلاحی جهت شل و گرم کردن عضله استفاده می‌شود تا قابلیت ارتجاعی عضله افزایش پیدا کند. در این روش که از امواج فراصوت برای درمان درد و اسپاسم های عضلانی استفاده می‌شود برای کودکان تجویز نمی‌شود.
ارتزطبی: بیشتر در مورد کسانی که دچار ناراحتی‌های مزمن در ناحیه ی زانو، پا و کف پا هستند به کار می‌رود.
درمان دستی: شامل ماساژ، کشش، حرکت دادن مفصل در جهات مختلف است. همه مواردی که در جهت کاهش درد زانو با فیزیوتراپی ذکر شد ممکن است با توجه نوع آسیب و درد از چند روش درمانی در طول درمان بیمار استفاده شود.
پل زانو
تصویر پل زانو
یکی از ساده‌ترین تمرین‌هایی که در فیزیوتراپی برای تسکین درد زانو، کمر و ستون فقرات توصیه می‌شود پل زانو است. در این روش به پشت بخوابید، زانو ها را خم کرده و کف پا ها را بر روی زمین قرار دهید. سپس یک بالش سبک و باریک بین دو زانوی خود قرار دهید و به آرامی باسن را از زمین بلند کنید تا زمانی که مهره‌های کمر تان از زمین فاصله بگیرد. توجه داشته باشید زانو ها و شانه ها در امتداد یک خط راست باشد. حدود ۶، 7 ثانیه در این وضعیت باقی بمانید. پل زانو یکی از بهترین و ساده‌ترین راه‌های کاهش درد زانو با فیزیوتراپی است.
تصویر اسکوات دیوار
طوری به دیوار تکیه بدهید که کاملاً به دیوار چسبیده باشید بعد به آرامی زانوها راخم کرده تا جایی که با زانو ها زاویه 90 درجه درست کنید. 5 تا 10 ثانیه در این وضعیت بمانید. مراقب باشید به زانو ها فشار نیاورید و در صورتی که متوجه درد یا فشار زیادی بر روی زانو ها شدید به آرامی بدن را به سمت بالا حرکت بدهید و زانو ها را از هم باز تر کنید.
تصویر عضلات چهار سر زانو
در این روش به پشت دراز بکشید، پا ها کاملاً صاف روی زمین باشد و بعد به آرامی عضلات قسمت زانوی خود را منقبض کنید. هر انقباض حدود 5 ثانیه باشد. می‌توانید این کار را 10 بار تکرار کنید. توجه داشته باشید روی زمین و یا تشک ورزشی این حرکات را انجام دهید.
تمرینات دیگری هم برای کاهش درد با فیزیوتراپی وجود دارد. اما از آن جایی که بهتر است این تمرین‌ها تحت نظر فیزیوتراپیست انجام شود، توصیه می‌شود با مشاوره از افراد متخصص این تمرین‌ها را در منزل انجام دهید که هم با صرفه اقتصادی است و هم در زمان، صرفه‌جویی می‌شود
